سرطان پستان چيست؟

آناهيتا بنيسی
کارشناس علوم پزشکی

پستان مجموعه ‌ای از غدد شيری Lobules، کانالهای هدايت کننده شير Ducts به سر پستان و مقدار زيادی چربی است.
سرطان پستان بيماری ای است که در آن سلولهای بدخيم از بافت پستان منشاء می گيرند و به طور نامنظم و فزاينده‌ ای تکثير می يابند و بدون اينکه موجب عکس ‌العمل تدافعی و تهاجمی در سيستم ايمنی بدن شوند، به طريقی از سيستم ايمنی و دفاعی بدن عبور می کنند.

با توجه به ساختار غده پستان عمده ترين انواع اين بيماری به دو دسته تقسيم می‌شوند: کارسنوم لوبول Lobular Carcinoma و کارسنوم مجرايی Ductal Carcinoma.

علائم هشدار دهنده سرطان پستان


تورم و وجود توده‌ سخت و غيرحساس با حدود نامشخص در پستان.
تغييرات نوک پستان شامل خشکی و اگزمای سر پستان که تداوم پيدا کرده و بهبود نيابد
فرورفتگی نوک پستان
انحراف و تغيير در سر پستان
ترشحات سر پستان بويژه ترشحات خونی
تغييرات در شکل و انحنای طبيعی و تقارن پستان
تورم گره های لنفاوی زير بغل
سابقه قبلی سرطان در يک پستان

سبب‌شناسی: سرطان‌ زايی پستان

سرطان پستان شايع ‌ترين نوع سرطان در ميان زنان است. اما سرطان پستان تنها مختص زنان نبوده بلکه مردان نيز در خطر ابتلا به آن هستند. تحقيقات آماری و بالينی روند بدخيمی بيماری سرطان پستان را به عوامل زير مرتبط می دانند:

عوامل ژنتيکی: سابقه ارثی سرطان عامل مهمی در ابتلا به سرطان پستان است. وجود سابقه سرطان پستان بين اعضای نزديک خانواده از جمله مادر، خواهر، دختر، پدر و برادر احتمال ابتلا به سرطان پستان را افزايش می‌دهد.

جلوگيری از سرطان پستان به طريق عمل جراحی (ماستکتومی) و برداشتن و تخليه دو پستان اقدامی پيشگيرانه جدی برای زمانی که بروز سرطان پستان در شخص بيش از %۵۰ باشد توصيه می شود. اما از آنجا که نمی‌توان بافت پستان را به طور صددرصد برداشت احتمال عود سرطان در شخص هنوز باقی است.


سن ‌ـ سرطان پستان رابطه مستقيم با افزايش سن دارد. سرطان پستان در سنين بلوغ و زير ۲۰ سال بسيار نادر و در سنين ۴۰ تا ۵۵ سالگی احتمال ابتلا به آن روندی يکنواخت دارد. زنان بالای ۵۵ سال بيشتر در معرض خطر ابتلاء به سرطان پستان هستند و بايد بيشتر متوجه علائم هشدار دهنده اين بيماری باشند
تغذيه و شيوه زندگی - رژيم غذايی دارای اثرات بالقوه ‌ای در پيشگيری و يا پيشتازی ايجاد سرطان پستان به شمار می رود. مطالعات و تحقيقات علمی ثابت کرده ‌اند که استفاده از سبزيجات تازه و فعاليت جسمانی عامل محافظتی در مقابل سرطان پستان تلقی می شوند در حالی که مقادير زياد چربی حيوانی، مصرف زياد الکل و دخانيات عامل مستعد کننده و پيشتاز در ايجاد سرطان پستان شناخته شده است
مواد شيميايی - تماس با مواد شيميايی سرطان‌زا در محيط مانند پرتونگارها و راديوم‌ از عوامل موثر در ابتلا به سرطان پستان است

عوامل هورمونی:‌ افزايش ميزان ترشح هورمون‌های استروئيدی مانند استروژن در خون اغلب موجب تسريع روند بدخيمی سرطان پستان می شود. از ديگر عوامل موثر در ابتلا به سرطان پستان می توان به اين موارد اشاره کرد:


اولين زايمان در سنين بالای ۳۰ سال
بلوغ زودرس
يائستگی ديررس
تشعشع زياد اشعه به قفسه سينه
ابتلا به برخی از بيماريهای خوشخيم پستان
چاقی مفرط

الگوهای غربالگری سرطان پستان

کشف و معالجه سرطان پستان در مراحل اوليه احتمال بهبودی و درمان بيمار را افزايش می‌دهد. هدف از الگوهای تشخيص کشف سلولهای سرطانی در مرحله‌ای است که هنوز گسترش نيافته اند و متاستاز در آنها صورت نگرفته است. از اين رو، برای تشخيص و کشف توده سرطانی در مراحل اوليه نياز به اجرای الگوهای غربالگری است که عبارتند از :

۱- خودآزمايی- فراگيری چگونگی معاينه مرتب و منظم پستان‌ها توسط خود شخص بهترين روش برای آگاهی و کشف هرگونه تغيير در پستان است. مناسبترين زمان خودآزمايی ۵ تا ۶ روز بعد از پايان عادت ماهانه برای زنان در سنين باروری است. زنانی که يائسه شده ‌اند، بايد يک روز معين در هر ماه را برای اين معاينه انتخاب کنند.

هنگام معاينه ابتدا جلوی آينه ايستاده و در آينه با نور کافی به پستانها به ويژه نوک آنها نگاه کرده و وجود و پيدايش هر تغييری در پوست و نوک پستان را ملاحظه کنيد. سپس در حالت ايستاده دستهای خود را پائين آورده و شکل ظاهری پستان را نگاه کنيد. سپس دستهای خود را بالای سر برده و به دقت هرگونه تغيير در پستان را مورد توجه قرار دهيد. سپس به پشت دراز کشيده و يک دست را زير سر خود گذاشته و با دست ديگر به آرامی پستان را با حرکات دورانی لمس کنيد. بعد از معاينه پستانها زير بغل خود را لمس کنيد. زيربغل محل رشد غدد لنفاوی است و وجود توده و يا بزرگ شدن غدد لنفاوی در اين ناحيه بسيار مهم است و بايد به پزشک مراجعه کرد.

2- معاينه توسط پزشک: معاينات بدنی توسط پزشک شامل بررسی صدای قلب و ريه، غده های لنفاوی در ناحيه گردن و زير بغل، معاينه پستان و شکم است.


ماموگرافی

۳- ماموگرافی: يا عکسبرداری با اشعه ايکس از پستانها که معمولا در زنان بالای ۴۰ سال تجويز می‌شود. ماموگرافی احتمال پی بردن به وجود سرطان را بالا می برد. در اين روش برای تشخيص محل توده در پستان با تاباندن اشعه x از بالا به پايين يک نما و با تاباندن اشعه از يک پهلو به پهلوی ديگر دومين نما حاصل می شود. بررسی ماموگرام (تصوير حاصل از ماموگرافی) اطلاعات نسبتاً دقيقی در مورد اندازه توده و قطر و نواحی منظم و غير منظم توده را به دست می دهد.

۴- سونوگرافی: در زنان زير ۴۰ سال به علت ساختار پستانها، سونوگرافی روش بررسی دقيق تری است. در اين شيوه از امواج صوتی جهت بررسی ساختار توده در پستان استفاده می شود.

۵- ام آر ای (MRI)

۶-اسکن استخوان Bone Scan - تصويربرداری از استخوان به وسيله يک ماده راديواکتيو روشی بسيار ارزشمند است که در تشخيص انتشار سرطان به استخوان، موثر بودن درمان سرطان و روند التيامی نواحی درگير در استخوان به کار می رود.

۷ - نمونه برداری يا بيوپسی (biopsy): يکی ديگر از الگوهای مهم تشخيص است که اطلاعات دقيق‌تری را از وضعيت خوش‌خيم و يا بدخيم بودن توده به دست می دهد. روشهای متفاوت بيوپسی عبارتند از:


نمونه‌برداری با سوزن (needle aspiration): در اين روش توده را بين دو انگشت نگه‌داشته و با يک سوزن ظريف مقداری از بافت با سرنگ کشيده شده و تحت بررسی پاتولوژی قرار می گيرد.
نمونه‌برداری هسته‌ای (Cone biopsy): در اين نوع نمونه برداری، بافت تحت بيهوشی موضعی قرار می گيرد و بخشی از پوست را برش داده شده و با يک سوزن ضخيم قسمتی از بافت برداشته شده و مورد بررسی پاتولوژی قرار می گيرد.
نمونه‌برداری باز (جراحی). در اين روش، بيهوشی عمومی لازم است. جراحی می تواند به دو روش انجام گيرد: ۱- برداشتن تمامی توده و مقداری از بافت پيرامون آن ۲- نمونه‌برداری برشی: در اين روش به علت بزرگی توده و چسبيده بودن آن به پوست يا قفسه سينه قسمتی از توده برداشته شده و مورد مطالعات پاتولژی قرار می گيرد.

۸- آزمايش خون- تومورهای سرطانی آنتی‌ ژن‌های مشخصی را توليد می ‌کنند که ممکن است از طريق آزمايش خون کشف شوند. تشخيص سرطان پستان با اندازه‌ گيری آنتی‌ ژن کارسينو امبريونيک (CEA Carcinoembryonic Antigen) از آزمايش های غربالگر اين بيماری است. افزايش ميزان اين آنتی ژن مبين نشانه های سرطان پستان است و کاهش ميزان اين آنتی ژن در حين درمان نشانه مهار کردن رشد سرطانی سلول و بهبودی بيمار است.

الگوهای درمان سرطان پستان

فرايند درمان سرطان برای هر شخص معين با شرايط بيماری وی می‌باشد. از نمونه الگوهای درمانی اگر دامنه سرطان پستان و غده‌های لنفاوی به زير بغل محدود باشدعبارتند از:

۱- جراحی: مرحله اول معالجه جراحی و برداشتن توده به طريق لامپکتومی (lumpectomy) و يا برداشتن و تخليه پستان (mastectomy) ماستکتومی است و سپس شيوه‌های مانند اشعه درمانی و شيمی درمانی و هورمون درمانی و يا ترکيبی از اين روشها انتخاب می‌شود. در مورادی که سرطان پيشرفته بوده و به ساير نقاط بدن گسترش پيدا کرده باشد معالجات توسط اشعه و شيمی درانی تجويز می‌شود. عوارض جانبی جراحی‌ـ قرمزی‌، التهاب، کشيدگی پوست سينه و سفتی پستان می‌باشد.

۲-راديوتراپی (اشعه درمانی)‌ـ روشی است که طی آن از اشعه با انرژی زياد استفاده می شود و با آسيب رساندن به سلولهای زنده منجر به مرگ آنها می‌شوند.عوارض جانبی راديوتراپی خستگی شديد،‌افسردگی، تهوع، ‌استفراغ، بی‌ اشتهايی و آسيب‌های عروقی و تنفسی می تواند از ديگر عوارض جانبی راديو تراپی باشد. همچنين راديوتراپی ممکن است باعث سرکوب سيستم خونساز بدن و کاهش گلبولهای سفيد و ضعف سيستم ايمنی بدن و نهايتا بروز عفونت شود.

۳- شيمی درمانی‌ـ شيمی درمانی جهت پيشگيری از عود بيماری و مواردی که سرطان در بدن پخش شده تجويز می شود. استفاده از داروهای شيميايی منجر به انهدام سلولهای سرطانی می ‌شود. عوارض جانبی شيمی درمانی عبارتند از: حالت تهوع و استفراغ، ريزش موی سر و ابرو، کاهش گلبولهای سفيد خون، ضعف سيستم ايمنی و دفاعی بدن، عفونت، احساس درد، خشکی دهان و پوکی استخوان، کم‌خونی‌، کاهش تعداد گلبولهای قرمز خون که ممکن است سبب خستگی، سرگيجه و احساس سرما در بيمار شود. اسهال و يبوست، سفتی و خشکی مفاصل از ديگر عوارض جانبی شيمی درمانی است.

۴- هورمون درمانی‌ـ اين روش برای پيشگيری از عود سرطان کاربرد دارد و هدف از آن، کاهش هورمونهای جنسی زنانه (استروژن و پروژسترون) است. برداشتن تخمدانها و يا از کار انداختن آن با اشعه از روش های اين نوع درمان است.


هورمون درمانی در پيشگيری از عود سرطان کاربرد دارد

استفاده از داروهای ضد استروژن مانند تاموکسی ‌فن (Tamoxifen) نيز يکی ديگر از اين روش ها است. حساسيت غده به استروژن با بررسی و آزمايش پاتولوژيکی روی تودة سرطان بيمار پس از نمونه‌برداری مشخص و درجه‌بندی می‌شود. اين درجه حساسيت با اعداد ۱- ۲ و ۳ تقسيم‌بندی می‌شود به طوری که صفر برابر عدم حساسيت به استروژن و ۳ حساسيت شديد محسوب می‌شود.

گر گرفتگی، افزايش ترشحات واژن، افزايش وزن،‌ خشکی پوست، ضعف و خستگی، سردرد و افسردگی، سرگيجه، و ايجاد لخته خون در وريد از عوارض جانبی تاموکسی فن است.

درمان سرطان پستان در زمان حاملگی نيز امکانپذير است اما اين امر رابطه مستقيم با درجه پيشرفت سرطان، نوع درمان مورد نياز و سن جنين دارد. برداشتن و تخليه پستان و غده‌های لنفاوی در زمان حاملگی امکانپذير است و لزومی به قطع حاملگی نيست. اما در چنين مواردی درمانهای ثانويه مانند اشعه درمانی و شيمی درمانی به دليل عوارض سوء آنها در جنين به کار گرفته نمی شود. اگر سرطان قابليت پيشرفت داشته باشد، با تعيين سن جنين ممکن است اقدام به دنيا آوردن زودرس جنين شود.

زنانی که در سنين بارداری هستند،‌ ممکن است بعد از شيمی درمانی عادت ماهيانه آنها قطع شده و دچار يائسگی زودرس شوند (و يا در بعضی مواقع عادت ماهانه بعد از ۱۲-۶ ماه برمی ‌گردد. در برخی از موارد بيمار ممکن است دچار خونريزی ادامه دار شود و عادت ماهيانه او قطع نشود. بيماران مبتلا به سرطان پستان نبايد از قرصهای ضدحاملگی که موجب ترشح هورمونهای هورمونهای جنسی زنانه می ‌شود استفاده کنند و حاملگی تا پس از ۶ ماه بعد از اتمام درمان توصيه نمی‌شود.

موفقيتهای تشخيص و درمان سريعتر بيماران مبتلا به سرطان پستان، تکامل روشهای جديد تشخيصی و درمانی مانند شيمی درمانی و هورمون درمانی و الگوهای غربالگری سرطان پستان توانسته مرگ و مير ناشی از اين بيماری را کاهش دهد.